Αναζήτηση αυτού του ιστολογίου



Συνολικές προβολές σελίδας

Επιμέλεια ακροβάτης. Από το Blogger.
Τρίτη 18 Δεκεμβρίου 2012

Τι κρύβουν τα τραγούδια: "Δική μου είναι η Ελλάς"



[...] Μέσα σ' αυτό το πολιτικό και καλλιτεχνικό κλίμα που περιγράψαμε (ας μην ξεχνάμε και τη σατιρική ποίηση του Βάρναλη) έκανε την εμφάνισή της η πρώτη καθαρά πολιτική σάτιρα μέσα στο Λαϊκό Τραγούδι. Αναφερόμαστε στο δίσκο  Δική μου είναι η Ελλάς", που μέσα σε λίγους στίχους συνοψίζει όλη την κατάσταση του Μεσοπολέμου: η άρχουσα τάξη οραματίστηκε την "Ελλάδα των δύο ηπείρων", που με το ένα της πόδι θα πατούσε στην Ευρώπη και το άλλο στην Ασία. Όμως η Μικρασιατική Εκστρατεία δεν ήταν παρά μια τυχοδιωκτική περιπέτεια, ένα τυχερό παιχνίδι, όπου η Ελλάδα έχασε το ένα της ποδάρι, αυτό που πατούσε στην ασιατική ήπειρο. Ανάπηρη τώρα και ακρωτηριασμένη είναι ο περίγελος εχθρών και συμμάχων. Παρ' όλα αυτά, οι επίδοξοι δικτάτορες θέλουν να την εξουσιάζουν και να τη νέμονται, έστω και αν την καταστρέψουν ολοκληρωτικά.
Για να μην περάσει το μήνυμά του από ενδεχόμενες απαγορεύσεις και λογοκρισίες, ο δημιουργός του τραγουδιού παρουσιάζει όλο το περιεχόμενό του σαν φαντασίωση που την προκαλεί η  κατανάλωση ηρωίνης. Η επιλογή αυτού του ναρκωτικού είναι εύστοχη, αφού η ηρωίνη προκαλεί ψευδαισθήσεις ηρωισμού και μεγαλείου και πολύ σωστά χαρακτηρίστηκε σαν το "ναρκωτικό των ηρώων". Οι "αλλοφρονούντες ήρωες" της πολιτικής "μαστουρώνονται" και διεγείρονται με τη δύναμη της εξουσίας, στην οποία και εθίζονται και ζητούν ολοένα μεγαλύτερες δόσεις, ενώ οι αδύναμοι άνθρωποι του οικονομικού και κοινωνικού περιθωρίου γίνονται "ήρωες" και "ισχυροί άνδρες" με τα ναρκωτικά και ιδιαίτερα με την "άσπρη σκόνη". Μετά τη φαντασίωση της Μεγάλης Ιδέας και παράλληλα μ' εκείνες των "τεχνητών παραδείσων", ακμάζουν οι φαντασιώσεις των εθνοσωτήρων:

Από το βράδυ ως το πρωί
με πρέζα στέκω στη ζωή
κι όλο τον κόσμο κατακτώ
την άσπρη σκόνη σαν ρουφώ.
Όλος ο κόσμος είναι θύμα μου
σαν έχω πρέζα και ρουφάω
κι οι πολιτσμάνοι όταν θα με δουν
μελάνι αμολάω.

Σαν μαστουρωθείς
γίνεσαι ευθύς
βασιλιάς, δικτάτορας, Θεός και κοσμοκράτορας.
Πρέζα όταν πιεις
βρε θα ευφρανθείς
κι όλα πια στον κόσμο ρόδινα θε να τα δεις.
 
 Δική μου είναι η Ελλάς
και στην κατάντια της γελάς,
της λείπει το `να της ποδάρι
ρε και το παίξανε στο ζάρι.
Εγώ θα είμαι ρε δικτάτορας
κι ο κόσμος στάχτη αν θα γίνει
ο ένας θα μ΄ ανάβει τον λουλά
κι ο άλλος θα τον σβήνει.

Η έκδοσή του με τη Ρόζα Εσκενάζυ πρέπει να τοποθετηθεί ανάμεσα στα τέλη του 1929, τότε που η τραγουδίστρια αυτή εμφανίστηκε στη δισκογραφία, και στην 4η Αυγούστου 1936, αφού ένα τόσο τολμηρό τραγούδι δε θα μπορούσε να φωνογραφηθεί στη διάρκεια της σκληρής τρομοκρατικής δικτατορίας του Μεταξά.
Ο δημιουργός του τραγουδιού (ή οι δημιουργοί του, σε περίπτωση που στιχουργός και συνθέτης δεν ταυτίζονται)  κρύβεται πίσω από το ψευδώνυμο Σ. Ψυριώτης ή Ν. Δέλτας. Τα λόγια στοιχεία (καθαρεύουσας και δημοτικής) όπως: ευθύς, ευφρανθείς, θε να τα δεις, Ελλάς, οι κάπως περίπλοκες ομοιοκαταληξίες και άλλα ακόμα σημεία, δείχνουν ότι οι στίχοι είναι έργο λογίου που μιμείται το λαϊκό ύφος. Όσο για τη μουσική, παρ' όλο που παρουσιάζει επιδράσεις από επιθεώρηση, εντάσσεται σίγουρα στο Λαϊκό Τραγούδι με μορφολογικά στοιχεία, όπως ο ρυθμός που είναι τσιφτετέλι, ο μελωδικός δρόμος, που είναι  χιτζάζ, η λαϊκή τραγουδίστρια Εσκενάζυ και η σμυρναίικου τύπου ορχήστρα.
Η υπόθεση ότι έχουμε να κάνουμε με λόγιο δημιουργό των στίχων επαληθεύεται από μερικά απροσδόκητα ευρήματα. Στους στίχους του τραγουδιού εντοπίσαμε πέντε σημεία που συγγενεύουν με στίχους της νεοελληνικής ποίησης και ιδιαίτερα της σατιρικής.
Η τελείως ασυνήθιστη ομοιοκαταληξία "Ελλάς-γελάς" προέρχεται από το ποίημα του Σουρή "Στην Ελλάδα", με χρονολογία δημοσίευσης το 1886. Το θέμα της μέθης από ναρκωτικές ή άλλες διεγερτικές ουσίες, συσχετισμένο μ' εκείνο της πολιτικής, το βρίσκουμε στα "Σατιρικά γυμνάσματα" του Παλαμά (1912). Η λέξη "ποδάρι", που ξαφνιάζει με την τραχύτητά της και μάλιστα συμμετέχει σε μια απροσδόκητη ομοιοκαταληξία, συναντιέται στο "Μιχαλιό" του Καρυωτάκη ("Ελεγεία και Σάτιρες", 1927). Κι ακόμα, το τυχερό παιχνίδι και συγκεκριμένα "το ζάρι", σαν μεταφορά  που δηλώνει τη διακύβευση αξιών, χρησιμοποιήθηκε από τον Βάρναλη στους "Σκλάβους Πολιορκημένους" (1927). Ένα πέμπτο σημείο συγγενεύει με μη σατιρικό ποίημα: η περίφραση "άσπρη σκόνη", που αντικαθιστά με λεπτό τρόπο τη λέξη "ηρωίνη", συναντιέται στο  "Ένας νέγρος θερμαστής από το Τζιμπουτί" του Νίκου Καββαδία.
Η ελληνική ποίηση, και ειδικότερα η σατιρική, ως φιλολογική πηγή του τραγουδιού, επιβεβαιώνει ότι ο στιχουργός είναι λόγιος κι ότι γνωρίζει πολύ καλά τη σχετική παράδοση. Τονίζει ακόμα τις σατιρικές του προθέσεις που κρύβονται λιγάκι πίσω από το πρόσχημα της εξύμνησης των ναρκωτικών.
[...]
Το τραγούδι "Δική μου είναι η Ελλάς" με τις παραλλαγές του καλύπτει ολόκληρη την πολιτική σκηνή του Μεσοπολέμου: Βενιζέλο, βασιλιά, βενιζελικούς και βασιλικούς δικτάτορες κι επίδοξους δικτατορίσκους. Με τις παραπομπές του σε μερικούς απ' τους σπουδαιότερους νεοέλληνες σατιρικούς και με καταβολές απ' την επιθεώρηση, μπορεί να θεωρηθεί σαν μια καλή πρώτη εμφάνιση και εισαγωγή της πολιτικής σάτιρας μέσα στο Λαϊκό Τραγούδι.

 (Απόσπασμα από το βιβλίο του Νέαρχου Γεωργιάδη "Ρεμπέτικο και πολιτική", εκδόσεις "Σύγχρονη Εποχή",α' έκδοση 1991)